Qəbələ

Qəbələ Azərbaycanın zəngin və qədim tarixi olan gözəl bir guşəsidir. Bu şəhər (Qəbələ) vaxtilə 600 il ərzində Qafqaz Albaniyasının paytaxtı olmuşdur. Burada antik şəhərin və Qafqaz Albaniyasının baş darvazalarının qalıqları hələ də qalmaqdadır. Çuxur Qəbələ kəndinin yaxınlığında aparılan qazıntılar təsdiq edir ki, IV-III əsrlərdən başlayaraq ta XVIII əsrədək Qəbələ inkişaf etmiş ticarəti olan iri şəhərlərdən biri, sənətkarlıq mərkəzi olmuşdur. Saysız-hesabsız görməli yerləri, gözəl təbiəti və inkişaf etmiş infrastrukturu Qəbələyə minlərlə turist cəlb edir.

Zaqatala
Rayon ərazisinin yarıdan çox hissəsi dağlarla və meşələrlə örtülmüşdür. Buraya şabalıd, qoz, fındıq, palıd, fıstıq, vələs, qarağac və digər qiymətli ağac növləri yetişir. Meşələrdə maral, dağ keçisi, qaban, ayı, canavar, dovşan, kəklik, qırqovul, dağ qartalları və digər vəhşi heyvanlar və quşlar yaşayır. Ərazinin bir hissəsini ekoloji turizm üçün əlverişli şəraiti olan Zaqatala qoruğu əhatə edir. Rayon ərazisində çoxlu sayda tarixi-memarlıq abidələri yerləşir. Şübhəsiz ki, bu gün Zaqatala Azərbaycanın turizm mərkəzlərindən biridir və ölkə var qüvvəsini sərf edir ki, bu nadir guşə bütün dünyanın səyahət həvəskarları üçün əlçatan olsun.

Göygöl
Ölkənin ən mənzərəli regionlarından olan Göygöl rayonu Azərbaycanın qərbində yerləşir. Rayon ərazisində məşhur Göygölün sahilində Göygöl dövlət qoruğu yerləşir. Bu rayonda iqlim əsasən soyuqdur və burada qış, bir qayda olaraq, quru olur. Göygöl rayonunun əsas görməli yeri 1925-ci ildə yaradılmış, yeri gəlmişkən, Azərbaycanda ilk eyniadlı qoruqdur. Onun ümumi sahəsi 7 131 hektar təşkil edir. Qoruğun yaradılmasında əsas məqsəd bu yerləri qorumaq, bəzi rayonlarda isə dağ-meşə, dağ-çəmən və dağ-göl təbiət kompleksinin bərpa edilməsi olmuşdur.
Göygöl qoruğunun bütün ərazisi gözəl, amma həqiqətdə, kiçik və gur çayların axdığı çox dərin dərələrlə bölünmüşdür. Qoruqda həddən artıq gözəl göllərdən həzz almaq olar, onların sayı burada ona yaxındır (Maralgöl, Qaragöl, Zəligöl, Ağgöl, Şamilgöl və sair) və onlardan ən məşhuru 1139-cu ildə zəlzələ nəticəsində yaranmış Göygöldür.
Qoruqda çoxlu sayda müxtəlif bitkilərin mühafizəsi ilə yanaşı, həm də burada nadir, hətta demək olar ki, nəsli kəsilən heyvan növləri qorunur. Bu meşələrin sakinlərindən cüyür, xallı maral, dağ keçisi, boz ayı, dovşan, qaban, Qafqaz maralı və digər unikal vəhşi heyvanların qorunmasına xüsusi diqqət yetirilir.

Lerik
Yüksək talış dağlarında, səmaya əl çatan yerdə, Azərbaycanın ən mənzərəli guşələrindən biri – Lerik rayonu yerləşir. Burada Qafqaz etnik qrupu olan talışlar yaşayır. Lerik mədəniyyətdən uzaqda olmaq istəyən, təmiz dağ havası udmaq istəyən, əzəmətli dağların görünüşündən, sürətli çaylardan və səs-küylü şəlalələrdən həzz almaq istəyən turistlər üçün çox uyğundur. Əbəs yerə Lerik uzunömürlülər vətəni hesab edilmir. Bu yerdə yaşayan və yaşı  yüzdən artıqolan  onlarla adamın həyatı haqqında sənədlərin saxlanıldığı yerdir  və ola bilsin ki, dünyada yeganə uzunömürlülər Muzeyi də burada yerləşir. Lerikin ən qocaman sakini Şirəli Müslimovun 1973-cü ildə ölüm anında 168 yaşı olmuşdur. Rayonda xalq sənətkarlığından xalçaçılıq, ağacdan müxtəlif məişət əşyalarının hazırlanması, habelə dulusçuluq inkişaf etmişdir. Yerli xalçaçılığın xüsusiliyi ondadır ki, palazlar şaquli dəzgahlarda yox, birbaşa yerə qoyulmuş üfüqi dəzgahlarda toxunur.

Mingəçevir
Sənaye şəhəri Mingəçevir XX əsrin 40-cı illərinin sonunda, 50-ci illərinin əvvəlində yaranmışdır. Bura əhalisinin sayına görə Azərbaycanda dördüncü şəhərdir. Sahilində şəhərin yerləşdiyi Kür çayı Bozdağda yaratdığı dar dərələrdən Kür-Araz ovalığına çıxır. Mingəçevirin gənc şəhər olmasına baxmayaraq, onun ətraflarında aparılmış arxeoloji qazıntılar göstərmişdir ki, onun yerində ibtidai insanların yaşayış məskənləri artıq bizim eradan IV-III min il əvvəl mövcud olmuşdur. Bu gün Mingəçevir çoxlu xarici və yerli turistləri cəlb edir. Şəhərdə maraqlı arxitekturası olan müasir binalar, o cümlədən böyük yeni məscid var, Kür çayı yaxınlığında yaxşı restoran və çay evlərinin olduğu yerlər qonaqlarda xüsusi maraq oyadır.

İsmayıllı
İsmayıllı tarixi Şirvanın bir hissəsidir. Rayon respublikanın şimalında, Böyük Qafqaz dağlarının cənub ətəyində yerləşir.
Şimali Azərbaycanın bütün əraziləri kimi, rayonun ərazisi hələ bizim eradan əvvəl IV yüzillikdə Qafqaz Albaniyasının tərkibinə daxil idi.
İsmayıllı rayonu xalq sənətinin ənənələri ilə zəngindir. Burada azərbaycanlılarla yanaşı digər xalqların və etnik qrupların nümayəndələri də yaşayır. Məsələn, Azərbaycanda tanınmış İvanovka kəndində buraya Rusiyadan sürgün edilmiş molokan nəsilləri yaşayır. Yerli sakinlər çox əməksevərdir və öz qədim mədəniyyətini və ənənələrini qoruyub saxlamışdır. Rayon turizm üçün çox maraqlıdır. Qız qalası – Şirinsu turizm zonası gəzinti, ekoturizm və yürüş həvəskarlarının sevimli yeridir. Burada Göyçay çayının qolu olan Ax-ox çayı axır.

Naxçıvan
Qədim zamanlardan səyyahlar və şairlər bu gözəl yerə heyran olmuşdur və onu Şərqin ən gözəl və uğur qazanmış şəhərindən biri hesab edirdilər.
Naxçıvan şəhəri uzun tarixi ərzində dəfələrlə monqol, tatar və sarasenlərin işğalına və qarətinə məruz qalsa da, hər dəfə yenidən özünə gəlmiş və çiçəklənmişdir.
Şəhər turizm nöqteyi-nəzərindən maraqlıdır, axı burada müxtəlif dövrlərə aid çoxlu sayda abidələr yerləşir.
Naxçıvanın əsas görməli yerləri məqbərə və qalalardır: Yusuf İbn Küseyr məqbərəsi, Nuh məqbərəsi, Əlincə qalası, Xan sarayı. Naxçıvanda habelə Mədəniyyət Sarayını, dram teatrını, kukla teatrını, ədəbiyyat və tarix muzeylərini, xalça muzeyini, şəkil qalereyasını ziyarət etmək olar.

Şamaxı
Şamaxı Azərbaycanın qədim şəhərlərindəndir. Bizim eradan əvvəl V əsrdə yaranmışdır. IX-XVI əsrlərdə – Şirvan şahlığının paytaxtı, Şirvanşahlarının rezidensiyası – Şərqin ən gözəl şəhərlərindən biri olmuşdur. Şamaxı torpaqlarının təbii şəraiti insanları qədim zamanlardan cəlb edirdi. Unikal təbiət, mülayim iqlim, mineral bulaqlar rayona xüsusi gözəllik verir. Burada iqlim mülayimdir. Yaylada olan palıd, fıstıq və vələs meşələri, yaşıl sahələr və kollar, göz oxşayan yaşıl çəmənlər bu yerlərə misilsiz gözəllik verir. Burada 50 növdən çox dərman bitkiləri yetişir. Meşələrin zəngin təbiəti burada vəhşi heyvanların və quşların, məsələn, cüyür, qaban, ayı, vəhşi pişiklərin yaşaması üçün əlverişli şərait yaradır.
Bu diyar ilin bütün fəsillərində çoxlu turist və istirahət edənləri cəlb edir. Azərbaycanda və Qafqazda ən böyük astrofizik rəsədxanası da Pirqulu qəsəbəsində yerləşir. Nəsrəddin Tusi adına rəsədxana müasir avadanlıqla və güzgüsünün diametri 2 metr olan və MDB-də ən iri teleskopla təchiz edilmişdir.
Şamaxı rayonu yalnız özünün zəngin təbiəti ilə deyil, həm də qədim tarixi ilə maraqlıdır.

Şəki Xan sarayı
Dünya abidələri siyahısına daxil edilmiş Şəki xanlarının yay sarayı olan bu bina Azərbaycanda ilk müstəqil xanlığın əsasını qoyan Hacı Çələbi xanın nəvəsi Hüseyn xanın dövründə 1761-1762 –ci illərdə istifadəyə verilmişdir. Hüseyn xan eyni zamanda "Müştaq” təxəllüsü ilə şerlər yazdığından bəzi mənbələrdən bu saray "Müştaq imarəti” kimi də qeyd olunmuşdur.
Xan sarayı ikimərtəbəli olmaqla altı otaqdan, dörd dəhlizdən, iki güzgülü eyvandan ibarətdir.
Binanın baş fasadı dünyada analoqu olmayan ən xırda, həndəsi fiqurlara bölünmüş, ağac parçalarının aralarına müxtəlif rəngli şüşələr geyindirilmiş şəbəkə və qapılardan ibarətdir. Şəbəkələrin hər bir kvadratmetri orta hesabla 5000, mürəkkəb yerləri 14000 ağac və şüşə şəbəkələrdən ibarətdir. Binada mismar və yapışqandan istifadə edilməmiş, ağac və şüşə parçaları bir-birinə geyindirilmişdir.
Saray divarının ornamentliliyi, piştağların genişliyi, naxışlı şəbəkələr, dağlamalar, müxtəlif naxışlar, gəc üzərində oymalar adamı valeh edir.
Binanın daxilində həndəsi naxışlara, nəbatat rəsmlərinə, sujetli və quş rəsmlərinə, döyüş və ov səhnələrinə daha geniş yer verilmişdir. Zövqlə işlənmiş taxçalar, raflər, güzgülü buxarılar əsl sənət nümunəsidir.
Saraydakı naxışların zənginliyinə, rəng çalarlarına, stalaktit oymalara, kompozisiyalara baxdıqca ata-babalarımız qabiliyyətinə, bacarığına, zövqünə və əsrarəngiz əməyinə heyran olursan. Dünya şöhrətli türk şairi Nazim Hikmət saraya baxdıqca sonra yazmışdır: "Əgər Azərbaycanın başqa qədim tikililəri olmasaydı, bircə Şəki Xan sarayını dünyaya göstərmək bəs edərdi”.

Şəki Qalası – Narınqala
Şəki rayonu ərazisində digər maddi-mədəniyyət abidələri ilə bərabər müdafiə tikililərinin də varlığı bu diyarın böyük strateji əhəmiyyətə, qədim və keşməkeşli tarixə, zəngin tikinti təcrübəsinə malik olduğunu göstərir.
Belə tikililərdən biri də Şəki Narınca qalasıdır. O, şəhərin şimal-şərq hissəsində cənubdan 710 metr, şimaldan 750 metr, dəniz səviyyəsindən yüksəklikdə, səfalı bir ərazidə yerləşir. Qala Azərbaycanda ilk müstəqil xanlığın əsasını qoyan, Şəki xanı Hacı Çələbinin dövründə (1743-1755) tikilmişdir.
Onun divarlarının xaricdən ümumi uzunluğu 1300 metrdir. Ərazisinin relyefi və müdafiə əhəmiyyəti nəzərə alınaraq qalanın cənubdan hündürlüyü 8 metr olduğu halda, şimala doğru 4 metrə enir. Divarın qalınlığının 2,2 metr olması onun möhtəşəmliyini və davamlılığını bir daha artırır. Qalanın cənubdan və şimaldan 2 tağlı darvazası, bürcləri və 1000-dən artıq mazğaları vardır.

Qız qalası
Bakının, eləcə də Abşeronun ən möhtəşəm və sirli memarlıq abidəsidir. Qala qədim qala divarlarının (İçərişəhərin) cənub-şərq hissəsində, dənizkənarı parkın (bulvar) yaxınlığında yerləşən tarixi abidədir. Uca qüllə şəkilli bu nadir abidənin açılmamış tarixi-memarlıq problemləri çoxdur.
Hündürlüyü 28 m, diametri birinci mərtəbədə 16,5 m-dir. Birinci mərtəbədə divarın qalınlığı 5 m-ə çatır. Qalanın daxili hissəsi 8 mərtəbəyə bölünür. Hər mərtəbə yanma daşlarla tikilmiş, günbəz formalı tavanla örtülmüşdür. Qala 1964-cü ildən muzey kimi fəaliyyət göstərməyə başlamış, 2000-ci ildə UNESCO-nun Ümumdünya irsi siyahısına salınmışdır.
Azərbaycanın emblemlərindən biri olan Qız qalası Azərbaycan pul əskinaslarının üstündə də dəfələrlə təsvir edilmişdir.

Şirvanşahlar sarayı
XV əsrdə Şirvanşah İbrahim Xəlilullahın dövründə tikilmiş saray kompleksi. Bakının mərkəzində, İçərişəhərdə yerləşən saray kompleksi Yaxın Şərqin ən görkəmli memarlıq abidələrindən biridir. Kompleksə Şirvanşahlar sarayı, Divanxana, Keyqubad məscidi, Şirvanşahlar türbəsi (1435-1436), Şah məscidi (1441), Seyid Yəhya Bakuvi türbəsi, Murad darvazası (1585), Saray hamamı və Ovdan daxildir. 1964-cü ildən muzey-qoruq kimi fəaliyyət göstərir və dövlət tərəfindən mühafizə olunur.
2000-ci ildə YUNESKO tərəfindən İçəri şəhər və Qız qalası ilə birlikdə Ümumdünya mədəni irsi siyahısına daxil edilmişdir.

QOBUSTAN
Qaradağ rayonunun Qobustan qəsəbəsində, paytaxt Bakidan 56 km. aralıda yerləşir. Sahəsi təxminən 3-4 km-dir.
Azərbaycanın ən qədim və zəngin tarixi abidələrindən biri də dünyada qayaüstü təsvirlərlə tanınmış Qobustandır. Qobustanda Böyükdaş, Kiçikdaş, Cingirdağ, Sonqardağ və Şıxqaya dağlarında daş dövrünün və Azərbaycan xalqının ulu keçmişinin şahidləri olan çoxlu qayaüstü təsvir, düşərgə, yaşayış məskəni, qəbir abidələri və s. vardır. Böyükdaş ərazisində mezolitdən orta əsrlərə qədər bütün dövrlərin abidələrinə rast gəlmək olar.
 

Ağoğlan monastrı
IX əsrdə inşa edilmiş və uzun müddət fəaliyyət göstərmiş Ağoğlan monastr kompleksi Laçın rayonunun ərazisində Ağoğlan çayı sahilində yerləşir. Möhkəm bazalt daşdan tikilmiş bu möhtəşəm monastr məharətli konstruktiv həllinə görə alban xristian memarlığı abidələri içərisində xüsusi yer tutur. Monastr binasının daxili həcmi üç hissədən ibarətdir. Daşlardan hörülmüş açır dam örtüyünü saxlayan hündür daş sütunlar silindrik formalı tağbəndlərlə tamamlanır. Məbədin daxili sahəsini işıqlandırmaq üçün divarlarda ensiz və uzunsov pəncərələr vardır.

MÖMINƏ XATIN TÜRBƏSI – Naxçıvan şəhərində tarix-memarlıq abidəsi. Azərbaycan milli memarlığının möhtəşəm abidəsi, Şərq memarlığı incilərindən biri. 1186-cı ildə Naxçıvan şəhərinin qərb hissəsində tikilmişdir (memarı Əcəmi Əbu Bəkr oğlu Naxçıvani). Azərb. Atabəylər dövlətinin banisi Şəmsəddin Eldəniz arvadı Möminə xatının qəbri üzərində məqbərə yaradılmasına qərar vermiş, onun tikintisini oğlu Məhəmməd Cahan Pəhləvan hicri 582-ci ilin məhərrəm ayında (aprel, 1186) başa çatdırmışdır. Elin yaddaşında "Atabəy günbəzi” adı ilə qalmışdır. Abidənin baştağında kufi xətti ilə bu sözlər yazılmışdır: "Biz gedirik, ancaq qalır ruzigar. Biz ölürük, əsər qalır yadigar”. Ümumi hünd. 34 m olmuş, sonralar 8 m hünd.-də olan xarici örtüyü dağılmışdır. Türbə yeraltı (sərdabə) və yerüstü hissələrdən ibarətdir. Sərdabə hissəsi planda onbucaqlıdır. Bəzi tədqiqatçılara görə, sərdabədə Atabəylər dövlətinin başçısı Şəmsəddin Eldəniz, onun arvadı Möminə xatın və oğlu Məhəmməd Cahan Pəhləvan dəfn olunmuşdur. Sərdabədə dəfn olunanların məzarlarının başdaşıları vaxtilə oğurlanıb aparılmışdır. Sərbadədə qiymətli daşdan nəfis şəkildə əsaslı bərpa işləri aparılmışdır (2003). Sərdabə orijinal quruluşlu olub, zəngin tərtibata malikdir. Mərkəzdə yerləşmiş sütun onbucaqlının hər küncləri ilə tağşəkilli formada birləşir. Sərdabənin bu quruluşu sonralar Qərbdə, qotika memarlığında tətbiq edilmişdir.